کنفرانس بین‌المللی آب؛ ابتکار عراق برای غلبه بر خشکسالی

به گزارش مجله خبری نگار/الوقت: بحران آب را بزرگترین معضل جهانی زندگی بسیاری از جوامع انسانی در آینده عنوان می‌کنند و کشور‌های منطقه غرب آسیا به دلیل قرار گرفتن در منطقه گرم و خشک بیش از دیگران از این بحران رنج می‌برند. اگرچه کمبود بارش‌ها یکی از عوامل طبیعی تاثیرگذار در بحران کم آبی بوده است، اما سوء مدیریت‌ها سبب شده تا این فاجعه تشدید شود و به همین خاطر کشور‌ها سعی دارند راهکار‌هایی را برای غلبه بر این بحران پیدا کنند. در همین رابطه، وزارت منابع آبی عراق اعلام کرد که بغداد روز‌های شنبه و یکشنبه میزبان سومین کنفرانس بین‌المللی آب بود. این وزارتخانه تأکید کرد که این کنفرانس با حمایت محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق و با شعار «کم‌آبی، تالاب‌های بین‌النهرین، محیط زیست شط العرب، مسئولیت همگانی» برگزار شد.

وزارت منابع آب عراق گفت که وزرای منابع آبی بسیاری از کشور‌های عربی و نهاد‌های ذی‌ربط بین‌المللی و سفرای خارجی و وزرا و استانداران و اعضای کمیسیون‌های کشاورزی و منابع آبی و شخصیت‌های علمی و آکادمیک داخلی و خارجی به این کنفرانس دعوت شده‌اند. علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو ایران هم به نمایندگی از جمهوری اسلامی در این نشست حضور دارد. به گفته مقامات عراقی، هدف از این کنفرانس ترسیم سیاست آبی متناسب با چالش کم‌آبی و تأمین امنیت آبی در جوامع و ایجاد راه‌حل‌های جایگزین برای کاهش اثرات مخرب تغییرات زیست‌محیطی و افزایش همکاری و هماهنگی در سطوح منطقه‌ای و جهانی در عرصه مدیریت منابع آبی و مبادله اطلاعات و تجارب در این عرصه است.

نخست وزیر عراق هم در سخنرانی خود در نشست آبی بغداد، گفت: «مشکلات آبی عراق از رژیم سابق به جا مانده و عدم درک مدیریتی ادامه داشت تا اینکه ما را به این مرحله رساند». السودانی با بیان اینکه دولتش پرونده آب را جزو اولویت‌های خود می‌داند و در این راستا سیاست‌های زیادی اتخاذ کرده است، گفت که باید این مشکلات را با کشور‌های منبع (واقع شده در سرشاخه رود‌ها) حل و فصل کرد. نخست وزیر عراق گفت که این کشور به سمت تجربه کشور‌های پیشرفته در استفاده از آب حرکت کرده و قصد دارد آب را شیرین کند. او همچنین گفت که کاهش حجم آب رود‌های دجله و فرات نیازمند مداخله فوری بین‌المللی است.

معضل آب در عراق

عراق هم مثل سایر کشور‌های غرب آسیا از بحران کم آبی رنج می‌برد و آینده تاریکی در انتظار این کشور است. بر اساس گزارش سازمان ملل، عراق به یکی از پنج کشور آسیپ‌پذیر جهان در برابر اثرات تغییرات اقلیمی تبدیل شده است و کمبود آب تولید محصولات کشاورزی و سکونت را تهدید می‌کند. خالد شمال، سخنگوی وزارت منابع آبی عراق، دو ماه پیش اعلام کرد که این کشور در حال حاضر از کسری شدید ذخایر آب، رنج می‌برد. به گفته این مقام عراقی، بیش از ۶۰ درصد آب این کشور از ترکیه تامین می‌شود که با بستن آب‌های دجله و فرات، بحران آب تشدید شده است. لذا، در صورتی که سیاست‌های ترکیه ادامه پیدا کند، عراق در سال‌های آینده با خشکسالی‌های طولانی مدت مواجه خواهد شد و نیاز به همکاری بین‌المللی دارد تا بتواند بخشی از مشکلات خود را حل کند. اخیرا یکی از نمایندگان پارلمان عراق مدعی شده که ترکیه برای رهاسازی آب به عراق شروطی را برای بغداد گذاشته است. ترکیه که دنبال جای پایی در عراق است به نظر می‌رسد در راستای اهداف سیاسی خود، آب عراقی‌ها را به گروگان گرفته است.

اهمیت موضوع آب برای عراقی‌ها سایه اش را حتی بر سفر اخیر رئیس جمهور این کشور به ایران نیز انداخته بود به صورتی که عبداللطیف رشید، در نشست مشترک خبری با سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران خواستار رعایت حقابه کشورش از رودخانه‌های مشترک شد. در حال حاضر، حدود ۷ درصد از آب مورد نیاز عراق از ایران تامین می‌شود و در سال‌های اخیر عراقی‌ها در مورد دریافت حق آبه گلایه‌هایی داشته اند.

این موضوع موجب شده تا در سفر اخیر وزیر برق به عراق توافقاتی بین مقامات تهران و بغداد صورت گیرد. محرابیان با مثبت ارزیابی خواندن روند مذاکرات در سومین کنفرانس بین‌المللی آب بغداد گفت: «از جمله توافق‌های صورت گرفته می‌توان به فعال شدن کمیته مشترک آب ایران و عراق اشاره کرد که فعالیت‌های خود را در چارچوب معاهدات پس از مدتی تعطیلی مجددا آغاز می‌کند. محرابیان تاکید کرد که طی سه دوره مذاکره با وزیر منابع آبی عراق، در محیطی بسیار خوب و در حوزه‌های فنی، حقوقی و مدیریتی برای افزایش سطح بهره‌مندی مردم از منابع آب گفتگو‌های موثری صورت گرفت. چشم‌انداز خوبی از این مذاکرات و تعاملات پیش‌بینی می‌شود، از جمله توافق‌های صورت گرفته می‌توان به فعال شدن کمیته مشترک آب دو کشور ایران و عراق اشاره کرد که فعالیت‌های خود را در چارچوب معاهدات پس از مدتی تعطیلی مجددا آغاز می‌کند. وزیر منابع آب عراق نیز با اشاره به اینکه همکاری‌های آبی ایران و عراق وارد مرحله اجرا شده است، گفت: «ملاقات‌های سازنده‌ای در گذشته با وزیر نیروی ایران داشته‌ام و امیدوارم این گفتگو‌های سازنده استمرار داشته باشد».

به گفته کارشناسان، از جمله پروژه‌های مشترک آبی که ایران و عراق می‌توانند در آن همکاری داشته باشند، بکارگیری سازوکار‌های مشترک برای جلوگیری از پیشروی آب شور در اروندرود است که وزیر منابع آب عراق تاکید کرده باید کمیته‌های مشترکی تشکیل شده و پروژه‌های مشترک مطالعه و بررسی شود.

همکاری برقی ایران و عراق

چالش کم‌آبی عراق را در تامین برق نیز با مشکل مواجه کرده است و در سال‌های اخیر سعی کرده با کمک ایران بر این مشکل تا حدی غلبه کند. با توجه به اینکه حدود ۶۳ درصد از ظرفیت نیروگاهی عراق با مصرف گاز به تأمین برق می‌پردازند، ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر پایدار انرژی در همسایگی این کشور در این زمینه به کمک همسایه خود شتافته است.

اکنون ۴۰ درصد برق مورد نیاز عراق از ایران تامین می‌شود و روزانه ۳۷ تا ۳۸ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر می‌شو‌د تا برای تامین برق از آن استفاده کنند. جدای از این، روزانه ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ مگاوات برق هم به عراق صادر می‌شود. به گفته مقامات ایرانی، ایران دستکم روزانه ۱۰ میلیون دلار صادرات گاز به عراق دارد که این رقم به ۳,۵ تا ۴ میلیارد دلار در سال می‌رسد. همچنین ارزش صادرات برق ایران به عراق نیز ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون دلار در سال است. در حال حاضر شرکت‌های ایرانی در عراق در همه زمینه‌ها از جمله تأمین و راه‌اندازی نیروگاه‌ها در حال فعالیت هستند. با وجود فروش این حجم از گاز و برق به عراق، اما با این حال این کشور کماکان با معضل کمبود برق مواجه است.

باتوجه به فشار‌های آمریکا به دولت عراق برای کاهش وابستگی انرژی به ایران، دولتمردان بغداد به سیاست متنوع سازی در تامین برق روی آورده‌اند. در نتیجه این فشار‌ها در ژانویه ۲۰۲۲، عراق و عربستان سعودی یک یادداشت تفاهم برای اتصال شبکه‌های برق دو کشور امضا کردند که قرار بود فاز اول پروژه اتصال به ظرفیت سالانه هزار مگاوات ساعت باشد و سال ۲۰۲۳ یا ۲۰۲۴ به بهره‌برداری برسد. همچنین در سپتامبر ۲۰۲۰، عراق با اردن برای اتصال شبکه‌های برق خود به توافق رسید و اردن پذیرفت که از دسامبر ۲۰۲۲ به عراق هزار مگاوات ساعت در سال ارائه دهد. امارات و قطر هم از جمله کشور‌هایی بودند که با عراق قراردادی را برای صادرات برق به این کشور امضا کرده‌اند، اما با وجود این تلاشها، اما اعراب اقدامی برای کاستن از مصایب عراق انجام نداده‌اند.

بر اساس یک برآورد ابتدایی قرارداد واردات گاز عراق از قطر برای رفع کمبود در فصل زمستان و نیز تلاش این کشور برای ارتباط شبکه برق عراق با عربستان ۳۸ ماه زمان خواهد برد و به مراتب هزینه‌ای بالاتر از همکاری ایران برای بغداد را به همراه خواهد داشت. بنابراین، ایران برای مدت‌های مدید به عنوان تامین کننده برق مورد نیاز عراق باقی خواهد ماند و مقامات این کشور هم نسبت به افزایش همکاری در این عرصه ابراز تمایل کرده‌اند، چرا که برق ایران برای عراقی‌ها به صرفه‌تر از سایر کشور‌ها است.

بر اساس آمار‌ها در سال ۲۰۲۱ نیاز روزانه عراق به برق بین ۲۲۰۰۰ تا ۲۸۰۰۰ مگاوات بود، اما این کشور ۱۶ تا ۱۷ هزار مگاوات بیشتر در اختیار نداشت و کمبود‌هایی در این زمینه وجود دارد و این مسئله در فصل تابستان سبب خاموشی برق در ساعات مشخص می‌شود.

طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضای برق عراق تا سال ۲۰۳۰ دو برابر خواهد شد و شکاف بین تقاضا و عرضه بیشتر خواهد شد مگر اینکه دولت به سرعت و قاطعانه برای مقابله با این تغییرات اقدام کند. وزیر برق عراق پیش بینی کرده که این کشور در سال جاری میلادی به ۳۵ هزار مگاوات برق در روز نیاز دارد. از اینرو، ایران کماکان به عنوان گزینه اول عراقی‌ها در تامین برق مطرح است و توافقاتی در این زمینه صورت گرفته است. بر اساس توافقاتی که در تیرماه سال گذشته بین عراق و ایران امضا شد، شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی با سرمایه‌گذاری طرف عراقی قرار است ۳۶۴۲ مگاوات نیروگاه در این کشور بسازند. شرکت‌های دانش بنیان ایرانی تاکنون، ۳ واحد ۱۶۲ مگاواتی گازی و ۸ واحد ۱۸۳ مگاواتی سیکل ترکیبی کلاس E را با سرمایه‌گذاری طرف عراقی در قالب ساخت ۴ نیروگاه افتتاح کرده و فرآیند ساخت آنرا به اتمام رسانده‌اند. ظرفیت مجموع این واحد‌های نیروگاهی مجموعا ۱۹۵۰ مگاوات است که شبکه برق عراق را در ایام سال یاری می‌دهد.

بر اساس هشدار سازمان‌های جهانی، جنگ آینده نه بر سر نفت و گاز بلکه بر سر آب خواهد بود و کشور‌های غرب آسیا بیش از دیگران درگیر این بحران خواهند شد و حل این بحران به تنهایی امکان‌پذیر نیست و مشکلات زیست محیطی اکنون جهانی شده است که به کمک همه کشور‌ها نیاز دارد.